Hediye Eroğlu

Türkiye Liman İşletmecileri Derneği (TÜRKLİM) "Türkiye Limanlarının 2023 Yılı Yük, Konteyner ve Kruvaziyer İstatistikleri" değerlendirme raporunu yayınladı.

TÜRKLİM Başkanı Aydın Erdemir imzalı rapora göre, limanlarda 2023 yılı istatistikleri 2022 yılıyla karşılaştırıldığında toplam yükte -3,97 yüzde oranında bir düşüşle ve 21,5 milyon tonluk tonaj farkıyla toplamda 521,1 milyon ton yük elleçlendi.

TÜRKLİM’in raporuna göre, 2023 yılında tek artan yük yüzde 5,04 ile ithalat olurken, ihracat yüzde -9.76, kabotaj yüzde 7.22 ve transit yükler yüzde -17,63 oranında azaldı.

ÇATIŞMA VE İSTİKRARSIZLIK İLE TÜKETİM BASKILANDI

Rapora göre, dünya ticaretinde düşüş yaşanırken özelikle denizyoluyla yapılan taşımaların artması özelikle başta Çin olmak üzere Asya, Latin Amerika ve Afrika gibi bölgelerde limanlara olumlu yansırken Türkiye açısından ise olumlu bir sonuç ortaya çıkmadı. Özellikle burada Karadeniz ve Doğu Akdeniz’de yaşanan çatışma ve istikrarsızların yarattığı etkiye ilave olarak tüketimin baskılanmasına yol açan ekonomik önlemlerin de payının olduğu da görülüyor.

DARALAN EKONOMİLER TÜRKİYE’Yİ ETKİLEDİ

Diğer taraftan rapora göre; ihracatının neredeyse yüzde 60’ını Avrupa ve batılı ülkelerle yapan Türkiye açısından da bu ülkelerde yaşanan resesyonun ve yüksek enflasyonun etkileriyle daralan ekonomilerin de etkisi büyük oldu. İsrail-Filistin arasında giderek büyüyen ve Kızıldeniz’e yayılan çatışma ve istikrarsızların Türkiye’nin bulunduğu konum açısından en önemli potansiyelini oluşturan transit elleçlemeleri de etkilediği, böylelikle toplam yük hareketinin de bundan ciddi şekilde etkilendiği görülüyor. Bu açıdan ihracatın çeşitlendirilerek ihracat yapılan ülke sayısının artırılmasını da önem kazanıyor.

DOLAR REKABETİ ZORLAŞTIRDI, İHRACAT AZALDI

Dolar kurunun rekabeti zorlaştırılmasına da dikkat çekilen raporda, “Her ne kadar ihracat odaklı bir büyüme hedeflenmiş olsa da uygulanan ekonomi politikalarıyla birlikte ihracatçı açısından en önemli konu USD kurunun rekabet edilebilir seviyenin altında kalmış olması nedeniyle hedeflenen ihracatın da düşük gerçekleşmesidir. Tüm bu gelişmeler nedeniyle toplam yükte 2021 yılının (526.306.784 ton) rakamının da altında bir yük elleçlenebilmiştir” denildi.

KONTEYNER ELLEÇLEMESİNDE KÜÇÜK ARTIŞ

2023 yılı konteyner elleçlemeleri 2022 yılıyla karşılaştırıldığında, yüzde 1,54 oranında bir artış gerçekleşti ve toplamda 190 bin TEU fark ile konteynerde 12,5 milyon TEU’ya ulaşıldı. Rejim bazında en yüksek artış yüzde 4,59 ile ihracat konteynerinde olurken ithalata ve Transite konu konteyner hareketi ise yüzde 1’in altında büyüdü, kabotaja konu konteynerde de -yüzde 7,47 oranında düşüş yaşandı. Rusya-Ukrayna çatışmasıyla Ocak-Mayıs ayları arasında sürekli düşen transit konteyner elleçlemeleri Haziran ayıyla birlikte yeniden artarak özellikle Temmuz, Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında çok yüksek büyüme oranlarına ulaştı.

Konteynerde Ocak-Mart aylarındaki düşüşlerden sonra Mayıs ayından yıl sonuna kadar büyüme kesintisiz devam etti. Özelikle Temmuz (12,47%), Eylül (12,34%) ve Ekim (11,52%) aylarındaki yüksek büyüme oranlarıyla birlikte durum pozitife dönerek toplam yükün aksine konteynerde büyüme yaşanarak yeniden 2021 yılında gerçekleşen 12,5 milyon TEU’ya ulaşıldı. Küresel ölçekte düşen dünya ticaretine paralel olarak Karadeniz ve Doğu Akdeniz’deki istikrarsızlığın etkilerinin henüz ortadan kalkmadığı, küresel büyüme oranlarının hala düşük seyrettiği, enflasyon ve resesyona etkilerinin küresel ölçekte devam ettiği bir dönemde konteynerde yaşanan artış, özelikle de ihracata konu olan konteyner artışı son derece olumlu bir gelişme olarak yorumlandı.

MERSİN’DE DÜŞÜŞ YAŞANDI

2023 yılında Ambarlı, Kocaeli, Aliağa gibi liman başkanlıkları büyürken Mersin, Tekirdağ, Gemlik, İskenderun, İzmir ve Antalya liman başkanlıklarında düşüş yaşandı. Özellikle Şubat ayında meydana gelen depremlerden de en fazla etkilenen İskenderun’da Ocak-Mayıs aylarında yaşanan düşüşün körfezdeki Limakport ve Asanport’un hızlı bir şekilde yeniden faaliyete başlamasıyla birlikte Haziran-Aralık ayları içinde yüksek oranlı büyümelere bıraktı. Böylelikle depremin limanlarda yarattığı sorunlara karşın İskenderun bölgesi sadece 10 bin TEU eksikle 2022 yılına yakın bir konteyner elleçleyerek yılın ilk yarısında kaybettiği konteynerleri de yeniden alarak yüksek bir performans sergiledi.

ELLEÇLEMEYİ 5 LİMAN SIRTLADI

Halihazırda TCDD tarafından işletilen İzmir, Alsancak limanı yıllardan bu yana konteyner yükünü kaybetmeye devam etmektedir. İzmir liman başkanlığındaki konteyner düşüşü -25,58% oranına ulaşmıştır. 2007 yılında en yüksek rakama ulaşarak 900 bin TEU konteyner elleçleyen Alsancak limanı Aliağa Körfezi’nde faaliyete başlayan limanlardaki gelişmelerin ve yeni yatırımların da etkisiyle 2020 yılında 436 bin TEU’ya düşerken, her yıl yaşanan bu düşüşün 2023 yılında da yüksek oranda devam ettiği görülmektedir.

2023 yılında bir milyon TEU elleçleyen 5 liman başkanlığı olan; Ambarlı, Kocaeli, Mersin, Tekirdağ ve Aliağa’da 10,55 milyon TEU ile Türkiye’de elleçlenen konteynerin yüzde 84’ünü elleçlerken 100 bin TEU ve üzeri yük elleçleyen, ilk beş limana ilave Gemlik, İskenderun, İzmir ve Samsun’un da dahil olduğu 9 liman başkanlığın ise 12,4 milyon TEU ile Türkiye’de elleçlenen konteynerin yüzde 9’unu elleçlemektedir.

“KONTEYNER HARİÇ DİĞER TÜM YÜK TİPLERİNDE DÜŞÜŞ GÖRÜLDÜ”

Konteyner hariç diğer tüm yük tiplerinde düşüş görüldü. Özelikle içinde demir çelik ürünlerinin de olduğu genel kargo yük kalemi yüzde -15,3 oranında en fazla düşen yük tipi olurken kuru dökme yük ise yüzde -7 oranında küçüldü.

DEMİR ÇELİKDE SERT DÜŞÜŞ

Genel kargo yüklerinde ise demir çelik ürünlerinin de içinde olduğu metal ürünlerinde Türkiye’nin ihracatı bir önceki yıla göre hızlı bir şekilde düşerken bu düşüşün de etkisiyle 2023 yılında limanlarda 2022 yılına göre yüzde -14,6 oranında bir yük azalışı meydana geldi.

Dökme katı yük grubunda yer alan, içinde kömür ve maden cevherlerinde olduğu katı mineral yüklerde de limanlarda 2023 yılında yüzde -4,76 oranında düşüş yaşanırken dökme sıvı yük grubundaki petrol ürünleri kaleminde yüzde -2,5, yine bu grupta yer alan sıvı kimyasal ürünler kaleminde ise yüzde -13,5 gibi yüksek oranlı düşüşler yaşandığından Türkiye’de konteyner harici tüm yük kalemlerinde gerileme meydana geldi.

“İTHAL ARAÇ TESLİMLERİNDE DE CİDDİ SIKINTILAR YAŞANDI”

Ayrıca Türkiye’nin son yıllarda yeni yatırımlarla kapasitesini büyüttüğü bitmiş araç lojistiğinde toplamda 2023 yılında 2022 yılına göre 56 bin araç eksiğiyle yüzde -0,50 gibi çok küçük oranda düşüş yaşandı. Yıl içinde ihracata konu yüklenen araç sayılarında 2022 yılına göre 243 bin araç artışıyla yüzde 4 oranında bir artış gerçekleşirken özellikle ithal edilen ya da tahliye edilen araç sayılarında ise 2022 yılına göre 300 bin araç eksiğiyle yüzde -5,8 oranında düşüş olmuştur. Küresel otomotiv ticaretinde Çin merkezli olarak araç taşıyan RO-RO gemilerinin daha yüksek navlun ödenen Asya-Pasifik bölgesini tercih etmesi nedeniyle Türkiye’ye planlanan ithal araç sayılarında önemli düşüşler olmuş, 2023 yılının önemli bir bölümünde ithal araç teslimlerinde de ciddi sıkıntılar yaşandı.

DEMİRYOLU TAŞIMALARI ARTTI

2023 yılında da küresel ölçekte denizyolu taşımalarının oranı diğer taşıma modlarına kıyasla küresel ölçekte artarken, Türkiye’nin dış ticarete konu ihracat konteynerinde hedeflerini gerçekleştirdiği, fakat özellikle genel kargo yüklerdeki ihracat düşüşüyle dökme katı ve dökme sıvı yüklerde ise ithalatta ortaya çıkan düşüşler nedeniyle toplam yükte yüzde 2013’te -0,64, 2014 yılında yüzde -0,47 ve 2018 yılında yaşanan yüzde -2,34 oranındaki düşüşlerden sonra 2010 yılından bu yana ilk kez yüzde -3,94 gibi büyük bir oranda düşüş yaşandı.

LİMANLARDA SON 3 YILDA EN BÜYÜK KÜÇÜLME ORANI YAŞANDI

Son 23 yıla bakıldığında ise 2001 yılında yüzde -9,47, 2003 yılında yüzde -0,13 ve 2009 yılında yüzde -1,64 oranında küçülme yaşanırken 2013’te yüzde -0,645, 2014’te yüzde -0,47 ve 2018 yılında ise yüzde -2,3 oranında küçülme yaşandı. 2023 yılında yüzde -3,97 olan küçülme oranı 2010 yılından bu yana yaşanan en büyük küçülme oranına işaret etti.

Yine son 23 yıllık döneme baktığımızda 7 yılda küçülme yaşanırken 16 yıl limanlarımızdaki yük hareketi önemli ölçüde büyüdü. En yüksek düşüş küresel krizin de etkisiyle yüzde -9,47 oranıyla 2001 yılında olurken en büyük yükseliş ise 17,10 ile 2007 yılında yaşandı. 23 yıllık dönemde düşüşleri de dikkate alındığında limanlarda ortalama olarak yılda yüzde 4,96’lık bir büyüme olduğu, bu rakam küresel ölçekteki ortalama büyüme rakamının üstünde olduğu görüldü.