HEDİYE EROĞLU

"Yerel seçimler yaklaşırken nasıl bir kent istiyoruz?" Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin İzlenmesi Projesi (CEİDizler) yöneticileri, yerel seçimler yaklaşırken, büyükşehir belediyelerinin pratiklerini "feminist" bakış açısıyla inceledi.

İnceleme sonunda Eşitlik karnesi olarak açıklanan rapora ilişkin CEİDizler Projesi yetkilileri, “CEİD İzler projesi kapsamında çalışma yürütülen 30 Büyükşehir Belediyesi kapsamında bu hizmetlerin şimdiye kadar ne ölçüde karşılandığını tespit eden bir çalışma yaptık. Başta da belirttiğimiz gibi bu çalışma toplumsal cinsiyet eşitliğinin yerel ölçekte ne derece hayata geçirildiğini belirlemeye yönelik. Belediyeden belediyeye farklı adlarla anılsa da Eşitlik Birimleri yerel düzeydeki çalışmaların, harcamaların ve düzenlemelerin hizmet verdiği her vatandaşa eşit düzeyde ulaşması ve farklı ihtiyaçları karşılama kapasitesinin geliştirilmesi amacıyla kurulmuştur. Çalışmamızda bu birimlerin faaliyetlerini de izledik” açıklaması yaptılar.

“BELEDİYELER BU ALANA KAYNAK AYIRMA KONUSUNDA ÇEKİMSER DAVRANMAKTA”

Öncelikle kent hakkı tanımlanarak, “Kentte yaşayan bireylerin hizmetlerden ihtiyaç duydukları ölçüde yararlanmaları, kentin yaşanabilir hale getirilmesi, mekanın-doğanın sürdürülebilirliğinin sağlanmasıdır. Belediyeler ortak yasal mevzuata göre hizmet üretmelerine rağmen, hangi hizmet alanlarına ağırlık verileceği belediyenin kendi inisiyatifindedir.

Belediyelerin görev, yetki ve sorumlulukları belediye kanunlarında yapılan değişikliklerle sosyal hizmetleri de içine alacak şekilde genişletilmiş olsa da belediyeler bu alana kaynak ayırma konusunda çekimser davranmaktadırlar. Bu alandaki kamu harcamalarının küçük bir kısmını belediyeler gerçekleştirmektedir.

“BELEDİYELER HİZMETTE MİNİMUM STANDARTLAR BELİRLEME YOLUNA GİTMELİ”

2017’de sağlık, eğitim, sosyal güvenlik ve yardım için bütçeden ayrılan tutar yüzde 3,2 iken, 2020’de yüzde 3,9’a çıkmıştır. Bu tablo belediyenin önceliklerinde bu başlıkların önemsenmediğini gösterir.

Her belediye hangi hizmeti verirse versin hizmetin kalitesini-güvence altına almak için minimum standartlar belirleme yoluna gitmelidir. Belediyelerin ürettikleri hizmetlerde minimum standartlara rastlanmamakta, standartlar konusunda bir boşluk olduğu görülmektedir.

“VERİ TOPLAMA- DERLEME, KAYIT ALTINA ALMA, İŞLEME VE ANALİZ ETME BELEDİYELERİN HALA EN ZAYIF OLDUĞU ALANLARDAN”

Veri toplama-derleme, kayıt altına alma, veri işleme ve analiz etme belediyelerin hala en zayıf olduğu alanlardan biridir. Oysa herhangi bir alandaki gelişmeyi değerlendirebilmek, nereye doğru gidildiğini anlayabilmek ancak veri ile mümkün olmaktadır.

Halkın hangi hizmetlere ihtiyaç duyduğunu belirleme konusunda işleyen, bu konudaki veriyi kayıt altına alan ve bu kayıtlar ışığında analiz yapıp politika üreten etkili bir sistem bulunmamaktadır. Hizmetin ulaştırılması, hizmetlerin, özellikle de sosyal hizmetlerin, bir lütuf olmasının ötesinde bir ‘hak’ olarak algılanmasını gerektirmektedir.

Hizmetlerin hak olarak algılanması için belediyelerde hakim olan yardım/ihtiyaç temelli yaklaşımdan hak temelli yaklaşıma geçilmesi gerekmektedir.

MERSİN’DE KADIN DANIŞMA MERKEZİ VAR

Şimdide toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasında önemli olan hizmetlere bakalım.

Kadın Danışma Merkezi, kadına yönelik şiddete maruz kalan kadınlara, bu şiddetle mücadele edebilmek için ihtiyaç duyabilecekleri farklı şekillerdeki desteği sağlayan merkezlerdir.

2023 yılı itibarıyla 13 büyükşehir belediyesi kadın danışma merkezi hizmeti vermektedir. Bu belediyeler Adana, Ankara, Bursa, Eskişehir, Hatay, İstanbul, İzmir, Mersin, Muğla, Sakarya, Şanlıurfa, Tekirdağ, Trabzon’dur.

Kadın Danışma Merkezi hizmeti sunmayan 17 Büyükşehir Belediyesi ise; Antalya, Aydın, Balıkesir, Denizli, Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, Kahramanmaraş, Kayseri, Kocaeli, Malatya, Konya, Manisa, Mardin, Ordu, Samsun, Van’dır.

30 BÜYÜKŞEHİR DEN 11’İNDE ‘AİLE DESTEK MERKEZİ’ VAR

Aile danışma/ destek/ rehberlik merkezlerinde ise aile terapisi, çift terapisi, aile bütünlüğünün korunmasına yönelik psikolojik destekler ile meslek edindirme ve hobi kursları gibi hizmetler öne çıkmaktadır. 30 büyükşehir belediyesinden 11’i ‘aile destek merkezi’ veya ‘aile danışma merkezi’ adı altında aileye yönelik danışmanlık hizmetleri vermektedir.

Bunlar Balıkesir, Kahramanmaraş, Kayseri, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Mardin, Ordu, Samsun, Ordu’dur.

Aile destek/ danışma/ rehberlik ve eğitim merkezi hizmeti sunan 11 Büyükşehir Belediyesi

Balıkesir, Kahramanmaraş, Kayseri, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Mardin, Ordu, Samsun, Ordu’dur.

Kadın danışma merkezi ile aile danışma merkezlerini karşı karşıya getirmeden her bireyin ihtiyaç duyduğu hizmeti üretmek belediyelerin temel görevidir.

MERSİN’DE SIĞINMA EVİ VAR

Sığınma evi, şiddete maruz kalan ve/veya risk altındaki kadınların çocukları ile birlikte şiddetten uzak, kendilerini güvende hissedebilecekleri ve kadının güçlenmesini destekleyen yatılı hizmet veren birimdir.

Sığınma evi hizmeti sunan büyükşehir belediyesi sayısı 2023’de 10 olarak gerçekleşmiştir. Bu Belediyeler:  Ankara, Antalya, Aydın, Bursa, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Mersin ve Tekirdağ Büyükşehir Belediyeleridir.

Sığınma evi hizmeti sunmayan 20 Büyükşehir Belediyesi ise; Adana, Balıkesir, Diyarbakır, Denizli, Erzurum, Eskişehir, Hatay, Kayseri, Konya, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Ordu, Sakarya, Samsun, Trabzon, Şanlıurfa, Van’dır.

100 BİNİN ÜZERİNDEKİ BELEDİYELER SIĞINMA EVİ AÇMAK ZORUNDA

Oysa 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 14. Maddesinde nüfusu 100 binin üzerindeki belediyelerin kadın ve çocuklar için sığınma evi açması zorunlu kılınmıştır. Kanun, sığınma evi açılmasını belediyeler için zorunlu hale getirse de sığınma evi açmayan belediyeler hakkında herhangi bir yaptırım öngörülmemektedir. Herhangi bir yaptırım olmaması, belediyelerin sığınmaevleri için kaynak ayırmamasının temel nedenlerinden biri olarak görülebilir.  Bir diğer neden ise belediyenin bu hizmeti sunmayı kendisi için politik bir risk olarak görmesidir. Bu nedenle kimi belediyelerin Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ile protokol yaparak sığınmaevi için kaynak sağladığı ama işletilmesini bakanlığı bıraktığı görülmektedir. Sığınma evi açması zorunlu belediye sayısı göz önünde bulundurulduğunda; var olan sığınma evi sayısının ihtiyacı karşılamaktan uzak olduğu görülmektedir.

MERSİN’DE KREŞ HİZMETİ VERİLİYOR

30 Büyükşehir Belediyesinden 17’si çocuklara yönelik kreş/gündüzlü bakım sunarken, 13’ü çocuklara yönelik kreş/gündüzlü bakım hizmeti sunmamaktadır.

Kreş hizmeti sunan Büyükşehir Belediyeleri 17 Büyükşehir Belediyesi; Adana, Ankara, Antalya, Aydın, Balıkesir, Bursa, Diyarbakır, Eskişehir, Gaziantep, Hatay, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Malatya, Mersin, Muğla.

Kreş hizmeti sunmayan Büyükşehir Belediyeleri 13 Büyükşehir Belediyesi; Denizli, Erzurum, Kahramanmaraş, Kayseri, Konya, Mardin, Ordu, Sakarya, Samsun, Şanlıurfa, Tekirdağ, Trabzon, Van.

MERSİN’DE ENGELLİ VE YAŞLI BAKIM HİZMETİ VERİLİYOR

30 Büyükşehir Belediyesinden 13’ünde yaşlılara, 10’unda engellilere yönelik gündüzlü bakım hizmeti bulunmamaktadır.

Yaşlıların sosyalleşmesinde, yaşlı yalnızlığının azaltılmasında etkili olabilecek mekanizmaların ve hizmet biçimlerinin belediyelerin gündeminde olduğunu söylemek güç.  Gaziantep, Kayseri, İzmir, Sakarya ve Tekirdağ Büyükşehir Belediyeleri yaşlılara yönelik gündüzlü bakım, Mersin Büyükşehir Belediyesi emekliler evi, Kahramanmaraş Büyükşehir Belediyesi dinlenme salonu adı altında yaşlılara hizmet sunmaktadır.

Aydın, Eskişehir, İzmir ve Mersin Büyükşehir Belediyeleri alzheimer ve demans hastalarına yönelik hizmet sunarken, İzmir Büyükşehir Belediyesi alzheimer ve demans hastası yaşlı yakınlarına danışmanlık hizmeti de vermektedir.

Ankara, Aydın, Bursa, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Konya ve Manisa olmak üzere toplam 8 Büyükşehir Belediyesi yaşlılara huzurevi/yatılı bakım hizmeti sunmaktadır.

MERSİN’DE ENGELLİLERE YÖNELİK GÜNDÜZ BAKIMI VAR

Engelsiz Yaşam Merkezi, Gündüzlü Bakım Merkezi, Mola Evi gibi çeşitli adlar altında engellilere yönelik gündüz bakım hizmeti veren merkezler bulunmaktadır. Mola evleri ise kısa süreliğine engelli bakımı sağlayarak, aile üyelerinin soluk almasına vesile olmaktadır.30 Büyükşehir Belediyesinden 16’sında engellilere yönelik gündüz bakımı bulunmaktadır. Bu belediyeler: Ankara, Antalya, Aydın, Balıkesir, Diyarbakır, Eskişehir, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Kahramanmaraş, Kayseri, Kocaeli, Mersin, Samsun, Tekirdağ ve Trabzon’dur.

Ancak çoğu belediyenin bu hizmeti tek merkez üzerinden verdiği, hizmette yararlanmak için yaş kriteri getirdiği ve belli engel gruplarıyla hizmeti sınırlandırdıkları görülmektedir.

MERSİN’DE EVDE BAKIM HİZMETİ VAR

Yaşlılara ve engellilere yönelik evde bakım hizmeti en sık rastlanan hizmet türüdür. Yalnızca 5 Büyükşehir Belediyesi evde bakım hizmeti sunmamaktadır. Bunlar, Ankara, Balıkesir, Manisa, Şanlıurfa ve Van Büyükşehir Belediyeleridir. Evde bakım hizmetlerinden yararlanmanın temel kriterlerinden biri yoksulluk içinde olmaktır. Durum bu olunca yoksul olmayan ama belediyenin sunduğu bu hizmetten yararlanmak isteyen bireyler dışarıda bırakılmakta, piyasada bu hizmete erişebilecekleri varsayılmaktadır. Hizmet çeşitliliğine bakıldığında kimi belediyelerin hizmeti evde temizlik, sıcak yemek ile sınırlandırdığı kimi belediyelerin ise evde temizlik, tamirat-tadilat, kişisel bakım, sağlık hizmetleri gibi daha bütünlüklü hizmet sunduğu görülmektedir.

Antalya, Denizli, Gaziantep, Muğla Büyükşehir Belediyeleri bütünlüklü evde bakım hizmeti sunan belediyelerin başında gelmektedir.

Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması sunulan hizmetlerin tamamına eşitlik yaklaşımının içselleştirilmesi ile mümkün olacaktır. Bu nedenle sadece sosyal hizmet, sosyal yardım hizmetlerinin değil altyapı, fen işleri gibi hizmetler de bu çerçevede ele alınmalıdır. Büyükşehir Belediyelerinin bu amaçla son dönem yaptıkları en önemli çalışma duraksız ulaşım uygulamasıdır” denildi.

MERSİN, AVRUPA YEREL YAŞAMDA KADIN ERKEK EŞİTLİĞİ ŞARTI’NI İMZALAMAYAN BELEDİYELER ARASINDA

Raporda eşitliği hayata geçirmesi beklenen mekanizmalar da ele alındı. Bu kapsamda ‘Avrupa Yerel Yaşamda Kadın Erkek Eşitliği Şartı’na dikkat çekildi.

Belediyelere eşitlik temelinde hizmet sunmada rehberlik eden önemli belgelerden biri olan

Avrupa Yerel Yaşamda Kadın Erkek Eşitliği Şartı’nın belediyelerin kurumsal yapılanmaları da dahil olmak üzere, eşitlik eylem planı hazırlama ve uygulama gibi çok geniş bir alana dair politikalar önerme olduğuna vurgu yapılan raporda, “Avrupa Yerel Yaşamda Kadın Erkek Eşitliği Şartı’nı imzalayan 8 Büyükşehir Belediyesi; Adana, Antalya, Bursa, Denizli, Gaziantep, İzmir, Ordu, Trabzon’dur.

Avrupa Yerel Yaşamda Kadın Erkek Eşitliği Şartı’nı imzalamayan 22 Büyükşehir Belediyesi ise; Ankara, Aydın, Balıkesir, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, Hatay, Mersin, İstanbul, Kayseri, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Sakarya, Samsun, Tekirdağ, Şanlıurfa, Van’dır.

YEREL EŞİTLİK EYLEM PLANLARI

Yerel eşitlik eylem planları (YEEP) belediyelerin toplumsal cinsiyet eşitliğini gerçekleştirmede ne kadar istekli olduklarını, soruna bütüncül yaklaşıp yaklaşmadıklarını gösteren temel belgelerden biridir. YEEP hazırlayan belediyelerin eşitlik temelinde bir kent için daha çok uğraş verdiklerini söyleyebiliriz.

Yerel Eşitlik Eylem Planı hazırlayan 9 Büyükşehir Belediyesi; Adana, Ankara, Antalya, Bursa Denizli, Eskişehir, İstanbul, İzmir, Mersin.

Yerel Eşitlik Eylem Planı hazırlamayan 21 Büyükşehir Belediyesi; Aydın, Balıkesir, Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kayseri, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Mardin, Muğla, Ordu, Sakarya, Samsun, Şanlıurfa, Tekirdağ, Trabzon, Van

EŞİTLİK BİRİMLERİ

Eşitlik birimleri toplumsal cinsiyet eşitliğinin gerçekleştirilmesi amacıyla kurulmuş birimlerdir. Belediyeler tarafından hazırlanan Yerel Eşitlik Eylem Planlarını hazırlamak da eşitlik birimlerinin sorumluluk alanına girmektedir. Türkiye’de 2023 Aralık ayı itibarıyla 35 eşitlik birimi bulunmaktadır.

İllere göre bakıldığında eşitlik birimlerinin İzmir ve İstanbul’da yoğunlaştığı görülmektedir. İzmir’de Büyükşehir Belediyesi de dahil olmak üzere 11 belediyede eşitlik birimi faaliyet gösterirken İstanbul’da 9, Eskişehir ve Mersin’de ise 3 eşitlik birimi faaliyettedir. Ankara’da eşitlik birimi olan tek belediye Çankaya Belediyesidir. Bu anlamıyla eşitlik birimlerinin belli illere sıkıştığı, coğrafi olarak yaygınlaşmadığı söylenebilir” denildi.