HEDİYE EROĞLU
 

Türkiye dünya limon üretiminde ilk 5 ülke arasında. Türkiye İstatistik Kurumu(TÜİK)’e göre yeterlilik oranı yüzde 186.

Geçen sonbaharda üretim maliyeti 7-8 lira olan limona dalında 1 lira fiyat verildi. Üretici, toplama maliyeti daha yüksek olduğu için ürünü dalında bıraktı. Vay üreticiler limon ağaçlarını söktü. Yeterli miktarda limon depolanamadı. Hava şartları nedeniyle depolanan limonun bir bölümü bozuldu. Bugün Mersin başta olmak üzere üretim bölgesinde bile limonun kilosu 50 lira. Büyük şehirlerde marketlerde 70-80 lira. Yakında 100 lirayı bulur diyenler var.

LİMON ÜRETİMİNİN 3’TE İKİSİ ÇUKUROVA’DAN

Geçen hafta bölgeye gelerek üreticilerle buluşan Tarım yazarı Ali Ekber Yıldım, limon ile ilgili yaptığı değerlendirmede, “İşçi bulamamaktan dert yanan üreticiler özellikle fiyattan şikayetçi. Çukurova, Türkiye’nin limon üretiminin 3’te ikisini yapmasına rağmen bölgede ki semt pazarlarında ürünün kilosu 50 TL’ye kadar çıkmış durumda. Limon hasadının başladığı geçen yıl Ağustos’ta birçok paylaşım yaptık, o dönem limon dalında 1 liraydı ve kimse almıyordu. Üretici de, ‘maliyet 8-9 lira, kilosu 1 liraya nasıl toplayalım’ diyerek ürünü dalında bıraktı. Çükü Türkiye’nin toplamda yıllık 1 milyon tonunun biraz üzerinde. Ama 2023’te bu üretim 1,5 milyon tonunun üzerine çıktı. Hatta sadece Mersin’deki üretim 1 milyon tonu geçti. Üretim arttı ama maliyet yüksek, fiyat düşük kaldı ve dalında 1 lira olan limon dalında kaldı. Hatta bunun da olumuz yansımaları olacağı ifade edildi. Dalında kaldığı için 2024’de üretimin az olacağı ifade edildi. Bazı üreticiler daha da tepkisini sert gösterdi ve limon ağaçlarını söktüler. Geldiğimiz noktada o zaman 1 liraya alınmayan limon bugün pazarda 50 lira, marketlerde 70-80 lira. Ve daha da acı olanı hem üreticiler, hem ihracatçılar depolarda yeterli limon olmadığı için bu fiyatın 100 liranın da üzerine çıkabileceğini ifade ediyor. Hasat sezonu ilk olarak mayer cinsi limonda başlıyor ki bu ad ancak 15 Ağustos gibi olacak. Yani daha 1,5 ay gibi bir süre var. Ama depoda yeterince limon yok. Bir liraya alınmayan ürün bugün pazarda 50 lira.

İHRACAT YASAĞI PAZAR KAYBETTİRDİ

Neden böyle oldu? Birincisi üretim arttı. Artan üretimi ya iç piyasada tüketilmesi ya da ihraç edilmesi sağlanabilirdi. İhracatta en son 2020 yılında ihracat yasağı getirildiğinde Türkiye bazı pazarlardaki müşterilerini kaybetti. Dolayısıyla ihracatı arttırma fırsatını değerlendiremiyor. Çünkü siz ihracatı yasakladığınız zaman alıcı kendisine başka ülkelerden müşteri buluyor. Ve dolayısıyla Türkiye o ihracat şansını yeterince değerlendiremedi.

İç pazardaki tüketimde ise üreticiye de ürün çok kolay ulaşmadı. Çünkü ürün dalında kalınca burada da sıkıntı oldu. Sonuç itibariyle pazarda 10-15 lira olan limon bugün 50 lira Markette 70-80 lira. Tabi bu Türkiye’nin tarımsal üretimdeki organizasyon, planlama eksikliğini en iyi anlatan örneklerden birisi. Budan 5-6 ay önce 1 lira olan ürün şimdi 50 lira ve üstelik bulamıyorsunuz. Bu durumun nedenlerinden birincisi üretimin fazla olması.

İKLİM İLE DEPOLAMA KOŞULLARI BOZULDU

İkinci neden ise ürün dalında kaldı. Yeterince alınıp, depolanamadı. Depolanan ürünlerin ise bir miktarı bozuldu. Çünkü havalar çok sıcak gitti. Ama en büyük etki yeterince planlama yapılmaması Türkiye’nin uygun şartlarda bu ürün depolayacak modern depolarının olmaması özellikle Mersin, Adana’da toplanan ürünlerin bir bölümü Nevşehir, Kapadokya’da ki mağara depolara konuluyor. Ama havalar sıcak olunca orada da depolama koşulları yeterince uygun olmayınca bozulmalar oldu. Türkiye elindeki limonu değerlendiremedi ve bugün ürün az diye fiyatlar artıyor.

“İHRACAT İÇİN TON BAŞINA 2 BİN 525 LİRALIK DESTEK İSTENDİ. AMA BUNU KİMSE DUYMADI, DUYMAMAZLIKTAN GELİNDİ”

Tabi ki bir miktar özel sektör depoları var. Bunu uygun artlarda depolayanlar bunu satabiliyorlar ama bu konuda birçok uyarıda yapılmıştı. Adana, Mersin ve Hatay’da 23 dernek, borsa, kuruluş, tarımla ilgili kurumlar ortak bir açıklama yaparak, ‘limonun ihracatına ton başına en az 80 dolar destek verilirse, daha kolay ihracat yapılabilir ve değerlendirilmiş olur’ dediler. Ton başına 2 bin 525 liralık destek istendi. Ama bunu kimse duymadı, duymamazlıktan gelindi.

HASAT ÖNCESİ REKOLTE DÜŞÜK UYARISI

Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı narenciye ile ilgili bir rapor yayınlamıştı. Bu raporda Türkiye’de limon üretiminin yüzde 20 arttığı buna karşılık fiyatı yüzde 40 gerilediği ve 1,5 milyon tonluk bir üretimin olduğu ifade edildi. Baktığımızda Türkiye’nin ihracatı yaklaşık 600 bin ton civarında. Geri kalanı da iç piyasada tüketilmeye çalışıyor. Ama 2023 sezonunda hem üretici ciddi zarar etti hem de bunun yansıması 2024’e oldu. Şimdi Ağustos ayında yeni hasat başlayacak ama ürün bu sene çok az.

NARENCİYE AKDENİZ MEYVE SİNEĞİ SORUNU YAŞANIYOR

Bölgede yine üreticilerin söylediğine göre ciddi bir sıkıntı daha var i bu da; Akdeniz meyve sineği. Akdeniz meyve sineğinin yanı sıra başka böcek türlerine ilişkin de sıkıntılar var.

Dolayısıyla narenciye ile ilgili genel olara da sıkıntılar var ama baktığımızda unu da görüyoruz ki Türkiye, dünyada en fazla limon üreten ilk 5 ülke arasında olmasına rağmen limon ile ilgili fiyat ve depolama başta olmak üzere birçok konuda sorun yaşıyor. ‘Biz üretimi planlamasına geçiyoruz, Türkiye tarımda uçtu, rekor üstüne rekor kırılıyor’ deniliyor ama Türkiye’nin kendi kendine yeterliliğinin yüzde 86 olduğu limonda bile bir anda 1 lira olduğu için fiyat ürün dalında kalıp çürüyor, diğer yandan yeterince depolanmadığı için ürün kalmayınca fiyatı pazarda 50, markette 80 liraya çıkıyor. 

“BÜYÜK BİR BECERİKSİZLİK, PLANSIZLIK TARIMDA GELDİĞİMİZ NOKTAYI DA GÖSTERİYOR”

Bazıları ‘bu yüksek fiyatlara karşı limon ithal edelim’ diyorlar. Bu kadar büyük bir beceriksizlik, plansızlık bizim tarımda geldiğimiz noktayı da gösteriyor. Artık bunlardan ders çıkarmalıyız. Artık bunları gerçek anlamda orta, uzun vadeli planlarla çözmemiz gerekiyor. Depolama alt yapımızı mutlaka yenilememiz, güçlendirmemiz gerekiyor. Üreticinin, ihracatının bu alanda çalışan her kesimin görüşlerini alarak artık bir politikanın oluşturulması gerekiyor. Ama sorunu yaratanların çözüm üretmesi zor gibi görünüyor. Herkes uyardı, dile getirdi ama bir kulaktan girip diğer kulaktan çıktı veya dikkate alınmadı ve bugün böyle bir sıkıntı yaşıyoruz. Önümüzdeki günlerde göreceksiniz limon fiyatı ile çok konuşulacak ama yeni sezon geldiğinde unutulacak, üzeri örtülecek. Ta ki sorun çıkıncaya kadar ki sorunlardan da bir türlü kurtulamıyoruz.

Özetle fiyat ciddi oranda arttı ve önümüzdeki Ağustos ayı ortasına kadar da bu artışın devam etmesi bekleniyor. Umarım ki herkes buradan bir ders çıkartır ve artık limonu da yaş olarak ihraç etmek yerine bunu katma değerli ürün haline getirip örneğin konsantre yaparak sanayisini kurarak değerlendirebiliriz. Bunun için çalışma yapmamız lazım. Ama günlük sorunları, fiyatı konuşmaktan daha uzun vadeli planları konuşamıyoruz. Ve bu sadece limonda değil birçok tarım ürününde geçerli. Mutlaka bir şeyler yapmamız gerekiyor” diye konuştu.