Hediye Eroğlu

Mersin’in 2024 yılı hava kalitesine dair bir rapor hazırlayarak kamuoyunun bilgisine sunan Çevre Mühendisleri Odası (ÇMO) Mersin Şubesi, kent yöneticilerini artan hava kirliliğine karşı uyardı.

Konuyla ilgili Mersin Kent Konseyi binasında bir basın açıklaması yapan ÇMO Mersin Şube Başkanı Dr. Sinan Can ile Mersin Kent Konseyi Başkanı Alper Girgeç, TMMOB Mersin İl Koordinasyon Kurulu Sekreteri ve Makine Mühendisleri Odası Başkanı İsmail Oğuz, Mersin Barosunu Temsilen Derya Demir ve Arzu Günay,Gıda Mühendisleri Odası Mersin Şube Başkanı Yusuf Değirmenci, İç Mimarlar Odası Mersin Şube Başkanı Burçin Köksal ile Çevre Mühendisleri ve STK temsilcileri hazır bulundular.

VERİLER NEYİ İŞARET EDİYOR?

Başkan Can, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Ulusal Hava İzleme Merkezi'nden alınan verilere göre Mersin’de yer alan 7 adet hava kalitesi ölçüm istasyonundan PM2.5, PM10 kirleticileri için alınan 2024 ölçüm verilerini paylaştı.

Her ülkenin belirlediği gibi Türkiye’de de yasal olarak belirlemiş hava kalitesi standartları olduğunu anımsatan Can, “Her ülkenin sınır değerleri ilgili sağlık ve çevresel etkileri göz önüne alınarak belirlenmiştir. Türkiye’nin belirlediği standart değerler Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği’nde bulunmaktadır. Hava kirliliğine açısından, çapı 2.5 mikrona eşit ya da daha küçük olan maddelere Partikül Madde 2.5 (PM2.5) denilmektedir. PM 2.5, ağırlıklı olarak fosil yakıtların kullanımı sonucu açığa çıkmakta ve canlılarda çok ciddi kalp, damar, solunum, dolaşım sistemi problemlerine neden olmakta ve maruz kalındığı seviyeye bağlı olarak da ölümlere yol açabilmektedir. PM10 için uygulanan sınır değerler AB standardına ulaşmışken sağlık için daha tehlikeli olan PM2.5 için yönetmeliğimizde maalesef herhangi bir sınır değer belirtilmemiştir.

Ayrıca, ülkemizde Hava Kalitesi İndeksi hesaplamasında da PM2.5 yer almamaktadır. Bu kirletici için AB sınır değeri 20 µg m-3 (yıllık) iken DSÖ tarafından önerilen değerler PM2.5 için yıllık 10 µg m-3 ve günlük 20 µg m-3 ’tür(WHO, 2018; EU, PM10 Değeri 24 saatlik insan sağlığının korunması için ise ulusal mevzuatlarda sınır limit değer 50 µg/m3 (bir yılda 35 defadan fazla aşılmaz), AB Üye Ülkeleri Sınır Değeri sınır değerlerine göre de 50 (µg/m3) olarak belirlenmiştir” dedi.

“MERSİN’DE 7 HAVA KALİTESİ ÖLÇÜM İSTASYONU BULUNMAKTA”

Hava Kalitesi İstasyonları ve 2024 Yılı Ölçüm Yapılan Gün Sayıları incelemesi kapsamında Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Ulusal Hava İzleme Merkezi'nden alınan verilere göre Mersin’de yer alan 7 adet hava kalitesi ölçüm istasyonu bulunmaktadır. Mersinde farklı istasyonlarda farklı parametre türlerinin ölçümleri gerçekleştirilmektedir. 8 temel kirletici için hava kalitesi ölçümleri yapılmakta olup. Bunlar; partikül maddeler (PM10), partikül maddeler (PM2.5), karbon monoksit (CO), kükürt dioksit (SO2), azot dioksit (NO2), azot oksit (NO), Azotlu bileşikler (NO) ve ozon (O3) dur.

EN YÜKSEK KİRLİLİK ÖLÇÜMÜ İSTİKLAL CADDESİ İSTASYONUNDA YAPILDI

Elde edilen verilere bakıldığı zaman PM10 değeri yılın büyük bir oranında ölçümlerin yapıldığı en yüksek ölçümün 362 gün ile İstiklal Caddesi, en düşük ölçüm ise 305 gün ile Toroslar istasyonunda yaşandığı görülmektedir. PM 2.5 değeri ise önem arz eden bir kirlilik potansiyeli içermekle birlikte sadece 4 istasyonda ölçüm yapılmakta Taşucu, Toroslar ve Yenişehir istasyonlarında ölçüm gerçekleştirilmemekte olup PM10 değerine göre yıl bazında daha az ölçüm gerçekleştirildiği görülmüştür. 

Kükürt dioksit (SO2) İstiklal Caddesi hava ölçüm istasyonu dışında tüm istasyonlarda ölçülmektedir ve yıl bazında en düşük ölçümün Akdeniz İstasyonundadır. Karbonmonoksit (CO) Taşucu ve Toroslar İstasyonlarında ölçülmemektedir.

Azotdioksit, azot oksitler, Azotmonooksit kirleticileri sadece İstiklal Caddesi, Akdeniz ve Huzurkent istasyonlarında ölçülmekte olup ölçülen gün sayıları en düşük kirletici parametreleridir.

Ozon kirletici parametresi ise, Taşucu, Toroslar ve Yenişehir istasyonlarında ölçüm yapılmakta olup Azotlu bileşikler yılın en az ölçümü gerçekleştirilen parametreler olduğu anlaşılmıştır.

AKDENİZ’E DİKKAT

Elde edilen veriler nezdinde, Akdeniz ölçüm istasyonunda PM10 kirletici türü AB Üye Ülkeleri ve ulusal sınır değerlerine göre 237 gün kirli gün ölçümü yaşandığı görülmekte olup 358 gün ölçüm gerçekleştirildiği ve ölçülen günlerin yaklaşık olarak yüzde 67’sı sınır değerinin üstünde yer almaktadır.

Huzurkent istasyonunda ise yılın 360 günü ölçülen değerlerin 138 günü kirli hava ölçümleri gerçekleşmiş ve ölçüm yapılan gün sayısının yüzde 39’u kirli gün olarak karşımıza çıkmaktadır.

İstiklal istasyonunda 246 gün ( yüzde 68), Yenişehir 151 gün (yüzde 43), Tarsus istasyonlarında 305 gün ( yüzde 87), Toroslar istasyonunda 78 gün ( yüzde 26), Taşucu istasyonunda 18 gün ( yüzde 0.06) kirli hava yaşandığı görülmüştür. 

Gerçekleştirilen değerlendirmelere göre PM10 değeri için en yüksek kirli gün sayısı ile Tarsus İstasyonu (305 gün) ilk sırada yer alırken onu Akdeniz, İstiklal, Yenişehir, Huzurkent, Toroslar ve Taşucu izlemektedir.

“MERSİN’DE ULUSAL MEVZUAT KRİTERLERİNE UYULMADIĞI GÖRÜLDÜ”

Ölçüm gerçekleştirilen Taşucu istasyonu hariç tüm istasyonlarda bir yılda 35 defadan daha fazla kirli gün sayısı gerçekleştiği ulusal mevzuat kriterlerine uyulmadığı görülmüştür.

PM2,5 Kirletici Değeri için; Mersin ilimizde PM2.5 limit değer ölçümü Akdeniz, Huzurkent, İstiklal ve Tarsus İstasyonlarında gerçekleştirilmiştir. PM2.5 sınır değeri ulusal mevzuatımıza göre ise herhangi bir sınır değer belirlenmediği bilinmektedir (Tablo 1.). Ulusal mevzuatlarca herhangi bir sınır değerinin olmayışı ölçüm yapılan her günün kir gün olarak kabul edilebileceği sonucuna varılabilir. Bu noktada 2024 yılı içerisinde Akdeniz İstasyonunda 131 gün, Huzurkent istasyonunda 254 gün, İstiklal Ölçüm İstasyonunda 215, Tarsus ölçüm istasyonunda ise 245 gün kirli gün sayısı olduğu ortaya çıkmıştır.

Diğer yandan Taşucu, Toroslar ve Yenişehir istasyonlarında PM2,5 değerinin ölçümlerinin yapılamaması halk sağlığı ve çevre sağlığı açısından son derece önemli bir eksiklik olduğunu söyleyebiliriz” diye konuştu.

“KENTSEL ALANLARDA Kİ HAVA KİRLİLİĞİNİN GÜNLÜK YAŞANTI ÜZERİNDE GÜÇLÜ BİR ETKİSİ VAR”

Verilerin ardından genel değerlendirmede bulunan Başkan Can, kentsel alanlarda ki hava kirliliğinin günlük yaşantı üzerinde güçlü bir etkisi olduğunu aktardı. “Özellikle nüfus artışı ve kentleşmeye bağlı olarak ortaya çıkan hava kirliliği, yaşamı oldukça olumsuz etkilemektedir” diyen Dr. Sinan Can, “Mersin’de hava kirliliğinin kirletici parametrelerine dayalı ortaya konulması, yurttaşlarımız açısından oldukça önemlidir.  Raporumuzda hava kalitesi ölçüm istasyonlarından PM2.5, PM10 kirleticisi için elde edilen verilere göre kentimizde hava kirliliği gün sayıları tespit edilmeye çalışılmıştır.

Veriler ulusal sınır değerleri ve AB üye ülkelerin standartlarına göre yorumlanmıştır. Kentimizde 2024 yılı içerisinde bazı istasyonlarda PM2.5 ve PM10 değerlerinde ve buna bağlı olarak kirli gün sayılarında artış yaşandığı bazı istasyonlarda ise kirli hava gün sayılarında azalış gerçekleştiği görülmektedir.

“ÖLÇÜM YAPILMAYAN GÜN SAYISININ FAZLALIĞI GÖZDEN KAÇMAMAKTA”

Diğer yandan 2024 yılı içerisinde Taşucu ve Toroslar istasyonlarında PM10 ve Akdeniz, Huzurkent, İstiklal ve Tarsus istasyonlarında PM2.5 kirleticisinin yıl bazında ölçüm yapılmayan gün sayısının fazlalığı gözden kaçmamaktadır. Bu durum yıl bazında Mersin’de hava kalitesinin bilimsel ve teknik açıdan sağlıklı bir şekilde değerlendirilmesini zorlaştırmaktadır. Geçen yıllarda olduğu gibi hayati öneme sahip olan ve giderek kirlilik potansiyelinde artış olduğunu gözlemlediğimiz PM2.5 ölçümlerinin Taşucu, Toroslar ve Yenişehir ilçelerinde yapılmaması önemli bir eksik olarak karşımıza çıkmaktadır. Verilerin sağlıklı ölçümü ve değerlerin elde edilmesi standart sapma oranını azaltıp veri kalitesini güçlendirecek ve yurttaşların soluduğu havanın ne olduğunu anlamasına yardımcı olacaktır.

“MERSİN’İN HAVA KALİTESİNİN SINIFLANDIRILMASI VE KALİTESİNİN NE OLDUĞU TAM OLARAK ANLAŞILMAMAKTA”

Tüm bu veriler ışığında Mersin’in hava kalitesinin sınıflandırılmasının ve kalitesinin ne olduğu tam olarak anlaşılmamaktadır. Kentimizde özellikle kış aylarının başlamasıyla birlikte ısınma için kullanılan yakıtlar ve araçların egzozlarından çıkan gazlar nedeniyle hava kirletici konsantrasyonları ve buna bağlı olarak da hava kirliliği artış gösterdiği söylenebilir.

Keza, kentimizin yerleşimi, yeşil ve yapısız alanların varlığı, yapıların geometrisi, binaların termal özellikleri, taşıt trafiği, sabit termal sistemleri ve yerel mikro iklim koşulları hava kalitesi üzerinde oldukça etkili olan faktörlerdir.

Nihayetinde gerçekleştirdiğimiz gözlemler ile birlikte kent genelinde hava kirleticileri ve konsantrasyonlarında artış meydana geldiği ölçüm yapılmayan gün sayısında ise fazlalık olması kaygı vericidir ve hava kirliliğine sebep olan kirleticilerin minimize edilmesi dikkate alınması gereken bir konudur.

Bu noktada:  Belirlenen parametre ve onun mekânsal dağılımına ilişkin yeter sayıda istasyon olmasına yönelik konumsal tespitler yapılmalıdır.

Belirlenen parametreye etki edecek ve iklimsel etkiler ile değişebilen meteorolojik değişkenler tespit edilmelidir.

Kentimizin hava kirliliği kaynaklı sağlık riskinin hesaplanması, Temel Bileşenler Analizi ile muhtemel kaynak tespitinin yapılması, son derece önemli olduğunu ifade ediyoruz.

MERSİN NE YAPMALI?

Hava kirliliğinin azaltımı, kontrolü ve ölçümlerin gerçekleştirmesi için yapılması gereken çalışmalar kapsamında, hava kirliliğini azaltma ve kontrol yöntemleri olarak “Çevre Yönetimi ve Kentsel Planlama Yaklaşımları Bağlamında” olmak üzere mesleki olarak talep ve önerilerimiz iki ana başlık altında sıralanmıştır. 

Çevre Yönetimi Bağlamında;  Hava Kirliliği Sorunu ve Çözüme Yönelik yasal yaptırımlar ve mevzuat açısından uygulanabilirlik güncellenmeli ve etkin hale getirilmelidir.

Enerji için yemek yapımı, ısınma ve ışıklandırma gibi evlerde kullanılan enerjinin temiz enerji olmasının desteklenmesi, yenilenebilir temiz enerji üretiminin daha da arttırılması ve yeni termik santrallere izin verilmemesi, ulaşım için toplu taşımanın kullanımının artırılması, hızlı, konforlu, ucuz ulaşımın desteklenmesi, kirletici vasfı yüksek yaşlı araçların trafikten çekilmelerinin sağlanması, az salım yapan araçların kullanımının desteklenmesi, benzindeki sülfür içeriğinin azaltılmasının sağlanması,  atık yönetimi için atıkların azaltılmasının desteklenmesi, kaynağında atık ayrıştırma, geri dönüşüm ve geri kazanımın yapılmasının sağlanması, atıklardan enerji üretiminin yapılması veya enerji üretilemeyen zamanlarda salınımların kontrolünün sağlanması, evlerde ısınma amaçlı ve sanayi amaçlı kullanılan kömürlerin Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü’nce kontrol edilmesi, kalitesiz kömür kullanımına kesinlikle izin verilmemelidir.

TRAFİKTEN ISINMAYA İŞTE ÖNERİLER

Katı yakıt olarak kömür tercih edilmesi durumunda Isıl değeri yüksek, kükürt içeriği ve nemi düşük, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü’nce katı yakıt satıcısı kayıt belgesi düzenlenmiş satış yerlerinden satış izin belgesi düzenlenmiş katı yakıtlar satın alınmalıdır. Kamu kurum ve kuruluşlarına ait tüm vasıtalar dahil, trafikte kullanılan bütün motorlu kara taşıtlarının motor ve egzoz sistemlerinin bakımları yapılmalı, egzoz gazı emisyon ölçümlerinin zamanında yaptırılmasına dikkat edilmelidir.

Hava kirliliğinin yoğun olduğu bölgelerde kömür kullanımını azaltılması için evlere kalitesiz kömür yardımı yerine doğalgaz altyapı ya da kaynak yardımı yapılması, ısınmada verimlilik sağlanması için binaların yalıtımlarının kontrol edilmesi, bina yalıtımının sağlanması için teşvik sistemleri oluşturulması ve merkezi ısıtma sistemlerine geçilmelidir.

YEŞİL ALANLAR ARTTIRILMALI

Kentsel Planlama Yaklaşımları Bağlamında; Kent planlaması için binalarda enerji verimliliğinin sağlanması, yeşil alanların oluşturulması, düşük emisyon bölgeleri belirlenmelidir.

Kentsel hava kirliliği haritaları ve kent iklim öğeleri modelleme ve simülasyon haritaları oluşturularak hava kirliliği kaynaklı oluşabilecek problemleri için somut çözüm yollarını uygulanmalıdır.

İklimsel veriler, Hava kalitesi verileri ile kent planlama pratiğini birleştiren ve bunun uygulanmasını sağlayan yerel politikalar ve yönetimler oluşturulmalıdır. 

Hava kirliliği ölçüm istasyonlarının sayıları artırılarak kentin hava kirliliği haritası oluşturulmalı ve yeni imar planlamalarının bu hava kirliliği haritası ile uyum içerisinde olması sağlanmalıdır.

Kentle ilgili tüm verilerin yer aldığı Coğrafi Bilgi Sisteminin (CBS) oluşturulması son derece ihtiyaç olup bu CBS sisteminin Hava Kirliliği verileri kullanılarak modellenmesi sağlanmalıdır.

Kentin çevresine yapılacak yapıların, hava devinimi koridoru oluşturacak şekilde ve kirleticileri kentten uzaklaştıracak şekilde kurulmasına ayrıca özen gösterilmesi gerekmektedir.

Hava kalitesi ile ilgili kontrol yöntemlerinin geliştirilmesi için; özellikle yeni yerleşim bölgelerinde baskın hava devinimi yönü düşünülerek konutlaşmaya gidilmelidir. Taşıt ve ısınma nedeniyle oluşan kirlenmenin atmosferde dağılımı için yapılar arasında hava dolaşımı sağlayıcı bir yapılaşmaya dikkat edilmeli ve yeni yerleşim merkezlerinde merkezi ısıtmayı yönlendirici ve zorunlu kılıcı tedbirler alınmalıdır.

Endüstri alanlarını yerleşim bölgelerinden yeşil alanlar ile ayırmak için, toz süzülmesi amacı ile ağaçlık alanlar olanaklı olduğu ölçüde konutlara yakın bir konumda düşünülmelidir” şeklinde konuştu.