HEDİYE EROĞLU

Nükleer tesisler ve radyoaktif madde işleme tesislerinde serbestleştirme ve salım hükümleri, yayımlanan yeni Yönetmelikle güncellendi. Radyoaktif Maddelerin Serbestleştirilmesi ve Salımına İlişkin Yönetmelik, Nükleer Düzenleme Kurumu (NDK) tarafından yayımlanarak yürürlüğe girdi. Yönetmelik radyoaktif maddelerin serbestleştirilmesine ve salımına ilişkin ilkeler ile usul ve esasları belirlemeyi amaçlıyor. Yeni yönetmelik, 09 Mart 2013 tarihli Nükleer Tesislerde Serbestleştirme ve Sahanın Düzenleyici Kontrolden Çıkarılmasına İlişkin Yönetmelik’i yürürlükten kaldırdı. Radyoaktif maddelerin radyoaktivitelerinin serbestleştirme sınırlarının altında olması veya altına düşmesi sonucu düzenleyici kontrolden çıkarılmasına serbestleştirme deniyor. Radyoaktif maddelerin serbestleştirilebilmesi için; doz, aktivite konsantrasyonu ve yüzeydeki radyoaktif kirlilik düzeylerine ilişkin değerleri NDK belirliyor. Salım ifadesi ise radyoaktivitesi veya aktivite konsantrasyonu salım sınırlarını aşmayan gaz, aerosol ve sıvı hâldeki radyoaktif maddelerin atmosfere, yüzey veya yeraltı sularına ya da kanalizasyona planlı ve kontrollü olarak verilmesini anlatıyor. Yine NDK tarafından belirlenen salım sınırları da tesislerin normal işletme durumlarında ve radyasyon uygulamalarının veya diğer faaliyetlerin yürütülmesi sırasında ortaya çıkan radyoaktif gaz, aerosol veya sıvıların çevreye salımına ilişkin uygun görülen radyoaktivite ya da aktivite konsantrasyonu sınır değerlerini ifade ediyor. 

İŞLEM GÖRECEK RADYOAKTİF MADDE KARIŞTIRILAMAYACAK

Düzenlemeye göre sadece katı formdaki radyoaktif maddeler serbestleştirilebilecek. Bu amaçla bekletme gibi yöntemler uygulanabilecek ve radyoaktif maddeler serbestleştirme için başka maddelerle karıştırılamayacak. Tesis sahasının ve radyasyon uygulamasının veya diğer faaliyetlerin yürütüldüğü yerin düzenleyici kontrolden çıkarılabilmesi için, sahada veya yerde kalması planlanan ve bütünlüğünü koruyan binaların veya binaların yıkılmasıyla ortaya çıkan molozların serbestleştirilmiş olması gerekecek.Radyoaktif maddeler; serbestleştirme sonrası uygulanacak işlemin dikkate alınmadığı durumda koşulsuz, dikkate alındığı durumda koşullu olarak serbestleştirilebilecek. Koşullu serbestleştirmenin uygulandığı durumda radyoaktif maddelere uygulanan işlem, yetkilendirilen kişi tarafından Kuruma bildirilecek.

SALIM PLANI SALIM ÖNCESİNDE NDK’YA ONAYLATILACAK

Tesislerden yapılacak salımlarda radyoaktivite veya aktivite konsantrasyonları salım sınırlarını aşamayacak.Radyoaktif gaz, aerosol veya sıvı atıkların salıma uygun hâle getirilmesi amacıyla gerektiğinde uygun muamele metotları kullanılacak. Sıvı salımların içindeki bütün radyonüklitler su içerisinde çözünebilir ve dağılabilir özellikte olacak. Nükleer tesisler ve radyoaktif atık tesislerinde salımların türü, miktarı, radyoaktivitesi, çevreye veriliş yolları, zamanlaması ve metotları, salımlardan dolayı alınan temsili kişi dozları, salımların kontrolü için alınan önlemler ve salım sınırları inşaat izni ve işletme lisansı aşamalarında yetkilendirilen kişi tarafından güvenlik analizi raporu kapsamında NDK’ya sunulacak. Radyasyon tesislerinin ve radyasyon uygulamalarının lisans aşamalarında yetkilendirilen kişi tarafından salımların türü, miktarı, radyoaktivitesi, çevreye veriliş yolları, zamanlaması ve metotları, radyoaktif atık yönetim sisteminin nihai tasarımı ve temsilî kişilerin salımlardan dolayı alabileceği dozlar da NDK’ya sunulacak.Salım sınırlarının aşılması durumunda, yetkilendirilen kişi tarafından NDK’ya bildirim yapılacak ve durumun nedenleri araştırılarak gerekli önlemler alınacak.

SALIM SONRASI İZLEME İŞLETMECİNİN SORUMLULUĞUNDA

Yönetmelikte serbestleştirme ve salım işlemlerindeki sınırlar ile işlem sonrasında yapılması gereken çevresel radyolojik izleme yöntemleri de belirlendi. Serbestleştirme ve salım ile çevresel radyolojik izleme konularında hizmet verecek laboratuvarlar ile kullanılacak ölçüm ve analiz yöntemleri akredite edilmiş olacak. NDK, söz konusu laboratuvarlarla ölçüm ve analiz yöntemleri için ilave şartlar belirleyebilecek.Yeni Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce radyasyon tesislerini işletmek veya radyasyon uygulamalarını yürütmek üzere yetkilendirilen kişiler tarafından, lisansın yenilenmesine veya lisans kapsamı değişikliğine ilişkin ilk başvuruda yeni Yönetmelik hükümlerine uyum sağlayacak bir plan oluşturularak NDK’ya sunulacak ve plan NDK tarafından uygun görüldükten sonra uygulanacak.Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce nükleer tesis kurmak veya nükleer tesis veya radyoaktif atık tesisi işletmek üzere yetkilendirilen kişiler de yeni Yönetmelik hükümlerine uyum sağlayacak bir plan oluşturacaklar ve Yönetmeliğin yayımı tarihinden itibaren bir yıl içinde NDK’ya sunacaklar. Bu planlar da NDK tarafından uygun görüldükten sonra uygulanacak.

“DÜZENLEME GÖSTERMELİK, KOPYALA YAPIŞTIR”

Fizikçi Prof. Dr. Hayrettin Kılıç da, Radyoaktif Maddelerin Serbestleştirilmesi ve Salımına İlişkin Yönetmelik ile ilgili gazetemize açıklamalarda bulundu.

“Bu yönetmelik tercüme edilmiş ve kes yapıştır yöntemiyle, başta Akkuyu Nükleer Santrali olmak üzere ülkemizde planlanan diğer nükleer santral projeleri için hazırlanmış göstermelik bilimsel ve hukuksal hiçbir değer taşımamaktadır” diyen Kılıç, “Yönetmelikte sızıntı veya kaza sonucunda oluşacak radyoaktivitenin uluslararası kabul edilen sınır değerlerinden söz edilmemiştir. Ülkemizde bağımsız bir denetleme kurumu olmadığı için sınır değerleri sızıntı veya kazalara göre denetleyici kurum tarafından belirlenecek olması kaza ve sızıntı değerlerinin şeffaf ve bilimsel değerleriyle açıklanmayacağı açıktır.

“AKKUYU’DA SALINIM OLURSA HABERİMİZ OLMAYACAK!”

Yönetmelikte salınım sınırları yeni işletmeye geçen bir tesiste ilk üç yıl içinde, sonraki süreçte beş yılda bir yetkilendirilen kişi tarafından gözden geçirilir, gerekli ise yenilenir ve değerlendirilmek üzere kuruma sunulur maddesinde bu işi hangi kurumun yapacağına ilişkin bir belirsizlik mevcuttur. Bu maddeye göre Akkuyu’da 5 yıl içinde dünya standartlarının veya nükleer denetleme kurumunun belirlediği değerler üzerinde salınım meydana gelirse salınımdan halkın haberi olmayacaktır.

“DÜZENLEME, BİLİMSEL VE HUKUKSAL HİÇBİR KRİTERE UYMUYOR”

Yönetmelikte “sıvı salınım içindeki radyoaktivite bir radyonüklit için tek seferde en fazla toplam 100 MBq ve bir yılda toplam 100 GBq’i geçemez” diye yazılmıştır. Söz konusu değer aşıldığı takdirde sorumluluğun hangi kurumda ve bunun cezai şartlarının ne olacağı belirtilmemiştir.

Yetkililer tarafından hazırlanacak olan raporların sadece kurumda kalacak ve tesisin kapatılana kadar sorgulanamayacak oluşu vahim bir durum olup bilimsel ve hukuksal hiçbir kritere uymamaktadır” diye konuştu.